Phòng ngừa tự tử: Bạn có thể làm gì cho bản thân và người khác

Các vấn đề về sức khỏe tâm thần, đặc biệt là ý nghĩ tự tử, cần được quan tâm khẩn cấp. Mỗi năm, có hơn 800.000 người trên thế giới chết do tự tử, và còn nhiều người khác cố gắng tự tử không thành. Tại Việt Nam, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ tự tử năm 2021 là 7,3 trên 100.000 người. Dù con số này thấp hơn một số nước láng giềng, các bằng chứng cho thấy tỷ lệ này đang gia tăng. Vì vậy, SSVN kêu gọi tất cả chúng ta cần hành động ngay lập tức để ứng phó với vấn đề này.

Tại sao phòng ngừa tự tử lại quan trọng?

Tại Survival Skills Vietnam (SSVN), sứ mệnh của chúng tôi là giảm thiểu các ca tử vong và thương tích có thể phòng tránh được ở Việt Nam thông qua giáo dục cộng đồng và đào tạo kỹ năng sống còn. Khi nhắc đến chăm sóc cứu người, nhiều người thường nghĩ đến bác sĩ phẫu thuật hay lính cứu hỏa giải cứu người trong đám cháy. Tuy nhiên, cứu một mạng người không phải lúc nào cũng cần đến thiết bị y tế hay đào tạo chuyên môn. Đôi khi, nó bắt đầu chỉ bằng một cuộc trò chuyện chân thành.

SSVN tổ chức các buổi hội thảo về sơ cứu sức khỏe tinh thần, cung cấp kiến thức và công cụ giúp người dân bình thường có thể tự tin khi đối diện với khủng hoảng cảm xúc.

Tại Việt Nam, sức khỏe tâm thần vẫn là một chủ đề đầy kỳ thị, khiến nhiều người phải chịu đựng trong im lặng, không biết làm sao để tìm kiếm sự giúp đỡ hay hỗ trợ người khác. Đó là lý do tại sao kiến thức và kỹ năng sơ cứu sức khỏe tâm thần của SSVN rất quan trọng – nó giúp mọi người nhận diện dấu hiệu khủng hoảng, can thiệp hiệu quả và giảm thiểu tổn hại trước khi quá muộn.

Dấu hiệu cảnh báo tự tử

Nhận diện sớm các dấu hiệu có thể giúp phòng ngừa tự tử. Nếu chúng ta chú ý và phản ứng kịp thời, chúng ta có thể trao đi sự hỗ trợ và nhắc nhở rằng người đó không đơn độc.

Dấu hiệu lời nói:

Người có ý nghĩ tự tử có thể nói:

• “Mình cảm thấy không thể rời khỏi giường nổi”
  
• “Gia đình sẽ tốt hơn nếu không có mình”
  
• “Mình không chắc còn chịu đựng được nữa”
  
• “Mình không còn cách nào khác”
  
• Hoặc thậm chí nói trực tiếp đến việc muốn chết — tuyệt đối không được xem nhẹ.
  

Dấu hiệu hành vi:

• Tích trữ hoặc gom thuốc
  
• Trầm cảm, dễ cáu gắt hoặc tức giận
  
• Bỗng nhiên trở nên bình thản sau thời gian dài buồn bã
  
• Tặng lại những vật kỷ niệm quý giá
  
• Tìm cách tiếp cận các phương tiện gây chết người (thuốc, dao, dây thừng, súng, v.v.)
  
• Thay đổi đột ngột trong niềm tin tôn giáo, v.v.
  

Tình huống gây căng thẳng dẫn đến ý nghĩ tự tử:

• Mất việc làm hoặc bị đuổi học
  
• Tan vỡ trong tình cảm hoặc mất người thân
  
• Nhận tin mắc bệnh nghiêm trọng
  
• Chịu hình phạt pháp lý hoặc bị giam giữ
  
• Khó khăn tài chính nghiêm trọng
  
• Sợ trở thành gánh nặng cho người khác
  
• Tái nghiện rượu hoặc ma túy, v.v.
  

QPR: Công cụ sơ cứu phòng ngừa tự tử

QPR là viết tắt của 3 bước đơn giản:

• Question – Hỏi: Hỏi thẳng người đó liệu họ có đang nghĩ đến việc tự tử không
  
• Persuade – Thuyết phục: Lắng nghe và thuyết phục họ tìm kiếm sự giúp đỡ
  
• Refer – Hướng dẫn: Kết nối họ đến người có chuyên môn, đường dây nóng hoặc dịch vụ hỗ trợ.

Những bước này không đòi hỏi bạn phải là chuyên gia, nhưng có thể cứu sống một mạng người nếu được thực hiện đúng lúc.

Giống như CPR (hồi sức tim phổi) – một kỹ thuật sơ cứu mà bất kỳ ai cũng có thể thực hiện để duy trì sự sống cho đến khi nhân viên y tế đến, QPR là một hình thức sơ cứu dành cho khủng hoảng sức khỏe tâm thần. Nó có thể giúp một người vượt qua giai đoạn khủng hoảng tự tử, trước khi họ tiếp cận được với hỗ trợ chuyên môn.

SSVN tin rằng ít nhất mỗi gia đình nên có một người được đào tạo QPR, cũng như cách chúng ta được khuyến khích học CPR. Công cụ cứu sinh này đơn giản, thiết thực và có cơ sở khoa học rõ ràng.

Q – Question (Hỏi)

Hãy hỏi một cách tử tế nhưng rõ ràng. Ở Việt Nam, việc lo sợ “mất mặt” khiến nhiều người ngần ngại chia sẻ về sức khỏe tâm thần. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy rằng việc hỏi trực tiếp về ý định tự tử không làm tăng nguy cơ mà còn giúp giảm lo lắng và cảm giác cô lập.

Những cách bạn có thể nói:

• “Gần đây bạn có cảm thấy buồn chán không? Đến mức nghĩ đến việc kết thúc cuộc sống?”
  
• “Bạn có bao giờ ước mình ngủ và không bao giờ tỉnh dậy không?”
  
• “Bạn biết đấy, khi ai đó buồn nhiều như bạn, đôi khi họ mong mình biến mất. Mình đang tự hỏi liệu bạn cũng đang cảm thấy như vậy?”

Với nam giới ở mọi độ tuổi, việc hỏi thẳng vấn đề thường hiệu quả hơn:

• “Bạn có đang nghĩ đến việc tự tử không?”
  

P – Persuade (Thuyết phục)

Mục tiêu ở bước này là trao hy vọng. Hãy cho họ biết rằng có sự giúp đỡ, và bạn sẵn sàng bên cạnh họ. Nếu có thể, hãy cố gắng đạt được một cam kết tạm thời rằng họ sẽ không làm hại bản thân cho đến khi nhận được sự hỗ trợ cần thiết.

Bạn có thể nói:

• “Mình thật sự muốn bạn sống. Mình ở đây vì bạn. Chúng ta sẽ cùng nhau vượt qua.”
  
• “Bạn có đồng ý đi cùng mình để tìm sự hỗ trợ không?”
  
• “Bạn có cho phép mình tìm người giúp đỡ bạn không?”
  
• “Bạn có hứa với mình là sẽ không làm điều gì tổn hại đến khi mình tìm được người giúp bạn chứ?”

R – Refer (Hướng dẫn)

Hãy chủ động đề xuất bước tiếp theo. Nhiều người khi rơi vào khủng hoảng thường quá xấu hổ hoặc tuyệt vọng để tự đi tìm hỗ trợ. Vì vậy, SSVN nhấn mạnh vai trò dẫn dắt tích cực của người bên cạnh.

Bạn có thể làm:

• Gọi đến tổng đài hỗ trợ phòng ngừa tự tử hoặc chuyên gia tâm lý cùng họ
  
• Đi cùng họ đến văn phòng tư vấn tâm lý
  
• Kết nối họ với chuyên viên tâm lý, người thân hoặc một thành viên đáng tin trong cộng đồng.

Khi liên quan đến mạng sống, hãy tận dụng mọi sự trợ giúp có thể.

Nếu trong thời điểm đó không thể tiếp cận bất kỳ nguồn lực nào, hãy yêu cầu người đó hứa sẽ không tự tử cho đến khi bạn giúp được họ.

Lập kế hoạch an toàn cá nhân

Nếu ai đó đã từng có ý nghĩ tự tử hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao, thì việc xây dựng một Kế hoạch An toàn (Safety Plan) là vô cùng cần thiết.

Một kế hoạch an toàn nên bao gồm:

• Những dấu hiệu cảnh báo cá nhân
  
• Chiến lược đối phó khi cảm xúc trồi sụt
  
• Danh sách những nơi an toàn và người đáng tin cậy có thể liên hệ
  
• Số điện thoại hỗ trợ khẩn cấp và chuyên gia y tế.

Bạn có thể tham khảo Kế hoạch An toàn Stanley-Brown tại đây.

Lưu ý: 

Các nguồn hỗ trợ quốc gia rất hữu ích, nhưng trong khủng hoảng tâm thần, việc kết nối trực tiếp với chuyên gia tại địa phương luôn là giải pháp tốt nhất. Tuy nhiên, nếu không rõ các dịch vụ hỗ trợ gần mình, nhiều người thường gọi cấp cứu như công an hoặc xe cứu thương. Điều này có thể gây hại, vì phần lớn lực lượng ứng cứu khẩn cấp chưa được đào tạo chuyên sâu về can thiệp khủng hoảng tâm lý.

Nếu bạn đang hỗ trợ một người có ý định tự tử, hãy chủ động lập danh sách các nguồn lực an toàn tại địa phương:

• Chuyên viên tư vấn tâm lý
  
• Phòng khám hoặc trung tâm hỗ trợ
  
• Nhóm hỗ trợ đồng đẳng
  
• Người lớn đáng tin cậy trong cộng đồng.

Điều này giúp bạn chủ động ứng phó khi có người cần hỗ trợ ngay lập tức.

Lời kết

Bạn không cần phải là bác sĩ hay nhà trị liệu để góp phần ngăn ngừa tự tử – chỉ cần bạn thật lòng quan tâm. Nhận diện dấu hiệu, đặt đúng câu hỏi và kết nối người đang gặp khó khăn với sự giúp đỡ phù hợp có thể cứu được một mạng người.

Tại SSVN, chúng tôi đồng hành cùng cá nhân, gia đình, trường học và nơi làm việc để cung cấp các công cụ và kiến thức giúp tự chăm sóc bản thân và hỗ trợ người khác. Nếu bạn muốn tìm hiểu thêm hoặc mang chương trình đào tạo này đến cộng đồng của mình, hãy cân nhắc tổ chức một buổi Workshop Sơ cứu Sức khỏe Tinh thần cùng SSVN.

Cùng nhau, chúng ta có thể xây dựng một Việt Nam an toàn và đầy lòng trắc ẩn hơn cho tất cả mọi người.