Đuối nước là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em, đặc biệt là ở các nước đang phát triển như Việt Nam. Mỗi năm, hàng ngàn trẻ em mất mạng vì tai nạn đuối nước, để lại nỗi đau khôn nguôi cho gia đình và cộng đồng.

Tại Việt Nam, thống kê của Cục Quản lý môi trường cho thấy, mỗi năm trung bình có hơn 370.000 trẻ bị tai nạn thương tích. Trong các nguyên nhân tử vong do tai nạn thương tích ở trẻ em, thì đuối nước là nguyên nhân hàng đầu với 3.500 trẻ em và vị thành niên từ 0-19 tuổi tử vong mỗi năm tương đương có khoảng 10 trẻ em tử vong mỗi ngày. Trong các nhóm tuổi, trẻ từ 0-4 tuổi chiếm tỷ lệ tử vong do đuối nước cao nhất với khoảng 36%, nhóm tuổi 15-19 chỉ chiếm khoảng 16%; từ 5-9 tuổi chiếm 25%, nhóm 10-14 tuổi chiếm tỷ lệ gần tương đương với nhóm 5-9 tuổi (26%).

Các nguyên nhân gây ra đuối nước ở trẻ em phổ biến

Để bảo vệ và phòng chống đuối nước cho con em mình, chúng ta cần hiểu rõ những nguyên nhân phổ biến có thể dẫn đến đuối nước ở trẻ em:

1. Thiếu kiến thức và kỹ năng an toàn phòng chống đuối nước:

• Trẻ em chưa được giáo dục đầy đủ về nguy hiểm của nước, cách nhận biết các vùng nước nguy hiểm, kỹ năng bơi lội an toàn và sinh tồn khi gặp nguy hiểm.
• Trẻ em thường hiếu động, tò mò, thích khám phá, dễ bị cuốn hút bởi môi trường nước mà không lường trước được nguy hiểm.
• Trẻ thường bỏ qua sự an toàn của bản thân và không biết cách gọi sự trợ giúp từ người lớn khi thấy anh chị em, bạn bè bị đuối nước, do đó thường tìm cách cứu nạn nhân theo những cách thiếu an toàn, dẫn tới đuối nước theo nhóm.

2. Môi trường nước không an toàn:

Vùng nước không có rào chắn là một trong những nguyên nhân gây ra đuối nước ở trẻ em. Nguồn: Bộ Giáo Dục – Đào Tạo

• Ao, hồ, sông, suối, bể bơi, giếng,… không có rào chắn, biển báo cảnh báo nguy hiểm. Vật chứa nước như lu, chậu không có che chắn có thể khiến trẻ vô tình té vào. Đã có nhiều trường hợp trẻ nghịch nước dẫn đến té vào thau, chậu trong nhà trẻ hoặc tại gia đình gây ra đuối nước.
• Không có trang bị an toàn và cứu hộ tại các vùng nước như phao, áo phao, gậy cứu hộ, vật thể nổi, dây v.v. hoặc không biết cách sử dụng đúng cách các vật dụng này khi có sự cố xảy ra.
• Vùng nước sâu, đục, không thấy được chướng ngại vật phía dưới mặt nước. Đặc biệt, tại các bãi biển, hiện tượng dòng rút rất nguy hiểm nhưng khó phát hiện, do đặc điểm không có sóng, người đi bơi có thể chọn những nơi này để bơi lầm tưởng rằng nơi không có sóng là nơi an toàn.

3. Thiếu sự giám sát, kỹ năng phát hiện, cứu và đưa nạn nhân lên bờ của người lớn

• Trẻ em bị bỏ mặc, không được trông nom, giám sát khi ở gần các vùng nước như ao, hồ, sông, suối, bể bơi, giếng,… Rủi ro này tăng cao vào các thời điểm nghỉ hè khi trẻ em không được giám sát bởi nhà trường và gia đình. Ngoài ra, kể cả trong lúc trẻ em ở gần người lớn, nhiều trường hợp phụ huynh, giáo viên, không chú ý dù chỉ trong một thời gian ngắn trẻ cũng có thể gặp nhiều nguy hiểm. Nhiều trường hợp đã xảy ra như: trẻ té vào hồ cá, hồ thủy lợi trong vườn, trẻ té vào hồ cá tại quán cà phê khi bố mẹ không tập trung, nhân viên cứu hộ hồ bơi tập trung vào điện thoại nên không phát hiện ra học sinh bị đuối nước.
• Người lớn không biết cách nhận diện sớm dấu hiệu của đuối nước khiến cho việc đưa trẻ đuối nước lên bờ chậm trễ. Khi phát hiện ra trẻ bị đuối nước, người lớn không có kỹ năng bơi lội hoặc không biết cách đưa trẻ bị đuối nước lên bờ an toàn, gây nguy hiểm cho cả trẻ em và người cứu. Nhiều trường hợp, chính người cứu bị đuối nước theo trẻ.

4. Thiếu kỹ năng sơ cấp cứu:

Kiến thức vã kỹ năng sơ cấp cứu của người Việt Nam còn hạn chế dẫn tới nhiều trường hợp trẻ chưa tử vong nhưng do gia đình và những người xung quanh không sơ cứu hoặc sơ cứu sai cách khiến trẻ tử vong hoặc tình trạng trở nên nặng hơn trước khi được đưa tới bệnh viện. Các sai lầm thường gặp như sau:

Không dốc trẻ đuối nước rồi chạy.

• Tin vào các kinh nghiệm dân gian chưa được kiểm chứng để hỗ trợ người sơ cứu. Phổ biến nhất là vác người bị đuối nước trên vai và xốc nước ra. Việc này khó thực hiện, có thể gây nguy hiểm cho nạn nhân, không hiệu quả và làm lãng phí ‘thời gian vàng’ của nạn nhân.
• Không biết cách thực hiện Hồi sinh tim phổi (CPR) hay còn gọi ép tim ngoài lồng ngực và hô hấp nhân tạo. Hồi sinh tim phổi là cách sơ cứu hiệu quả, đã được các chuyên gia trên toàn cầu chứng minh giúp tăng khả năng sống sót của nạn nhân. Tuy nhiên, phần lớn người dân Việt Nam chưa được học và thực hành kỹ năng này dẫn tới việc lúng túng hoặc làm sai khi có sự cố xảy ra.
• Nhân thức chưa cao về tình trạng Đuối nước khô và nước còn ở trong phổi có thể khiến trẻ tử vong trong vòng 72 giờ sau khi đuối nước. Do đó khi trẻ đuối nước được đưa lên bờ còn tỉnh táo, người thân thường cho nghỉ ngơi thay vì đưa đến bệnh viện để được kiểm tra sức khỏe và theo dõi.

Phòng chống đuối nước cho trẻ em

1. Sự phối hợp của người lớn người lớn

Trong các nguyên nhân gây tử vong của trẻ em, có rất nhiều nguyên nhân gây đuối nước ở trẻ em như kể trên nằm ngoài tầm quyền kiểm soát của trẻ em. Tuy nhiên, việc phòng chống đuối nước hiện nay rất tập trung vào trẻ em nhưng lại bỏ qua người lớn. Một số kỹ năng người lớn cần được học và thực hành bao gồm:

Đổ nước hoặc che chắn các vật dụng chứa nước để tránh trẻ em vô tình té vào. Nguồn: Bộ Giáo Dục – Đào Tạo

• Nâng cao cảnh giác để phát hiện các rủi ro có thể gây ra đuối nước cho trẻ em và có phương án phòng tránh tai nạn như:
  • Đậy hoặc đổ hết nước các vật dụng chứa nước trong nhà như xô, chậu, lu v.v. khi không sử dụng đến.
    • Gắn rào chắn, cửa chống trẻ em, bảng cảnh báo và trang bị các thiết bị an toàn và cứu hộ như áo phao, phao, dây, gậy  v.v. tại hồ bơi, ao, hồ, phương tiện di chuyển đường thủy v.v.
    • Giám sát trẻ liên tục khi trẻ bơi hoặc chơi gần các vùng nước nguy hiểm. Đảm bảo những người có trách nhiệm như nhân viên cứu hộ luôn quan sát và cảnh giác.

Tư thế của người đuối nước. Nguồn: GLSRP.ORG

• Phát hiện sớm dấu hiệu của đuối nước để có giải pháp can thiệp kịp thời. Một số đặc điểm của người đuối nước rất khó phát hiện đòi hỏi sự cảnh giác như:
  • Đuối nước thường xảy ra rất nhanh chóng, nạn nhân có thể chìm xuống dưới mặt nước trong vòng khoảng 1 phút.
  • Nạn nhân đuối nước thường vùng vẫy ở tư thế ‘leo thang’ dễ nhầm lẫn với đang đùa nghịch hoặc bơi
  • Nạn nhân không thể kêu cứu do đang cố nín thở hoặc nước đi vào khí quản.
• Học và luyện tập kỹ năng cứu an toàn. Bao gồm:
  • Dùng giọng nói tri hô, kêu gọi người trợ giúp, và hướng dẫn nạn nhân đổi về tư thế nằm ngửa và đạp chân.
  • Ưu tiên đưa người đuối nước lên bờ bằng các phương pháp không yêu cầu phải xuống nước như: ném phao hoặc vật thể nổi, ném dây, dùng gậy v.v.
  • Chỉ xuống nước khi thật sự cần thiết và đảm bảo rằng bản thân đã bơi tốt và đã thực hành qua các phương pháp cứu hộ để tránh việc nạn nhân vùng vẫy, kéo người cứu theo xuống nước. Một số lưu ý bao gồm: không chạm tay trực tiếp vào nạn nhân mà sử dụng các vật thể trung gian để người cứu nắm 1 đầu và nạn nhân nắm đầu còn lại, tiếp cận từ phía sau nạn nhân, kéo tóc, áo hoặc gáy nạn nhân v.v.
• Học và luyện tập định kỳ kỹ năng sơ cấp cứu. Việc làm chủ Kỹ năng lăng nghiêng nạn nhân (Tư thế phục hồi) và Hồi sinh tim phổi (CPR) là rất quan trọng vì đã được chứng minh giúp nâng cao khả năng sống sót của nạn nhân đuối nước cũng như các sự cố sức khỏe khác liên quan đến ngưng tim, ngưng thở như hóc dị vật vào khí quản, ngưng tim đột ngột, đột quỵ, nhồi máu cơ tim v.v. Kỹ năng này cần được thực hành định kỳ trên mô hình và có giáo viên hướng dẫn để đảm bảo thao tác chính xác. Đồng thời đưa trẻ vào bệnh viện để theo dõi các dấu hiệu của Đuối nước khô và can thịp kịp thời.

Xin vui lòng xem hướng dẫn nhanh cách cứu và sơ cứu người đuối nước do Chuyên gia Tony Coffey trình bày tại video dưới:

2. Giáo dục kỹ năng phòng chống đuối nước cho trẻ em

Bơi luôn là một kỹ năng cực kỳ quan trọng để phòng tránh đuối nước ở trẻ em. Ngoài việc giúp trẻ em tự tin hơn tiếp xúc với nước và bình tĩnh hơn để thoát khỏi các tình huống nguy hiểm, bơi còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe. Tuy nhiên, trẻ em còn cần phải biết:

Trẻ em học phòng chống đuối nước tại Úc. Nguồn: Surf Life Saving Services

• Kiến thức an toàn phòng chống đuối nước cho trẻ em: Nên dạy trẻ về sự nguy hiểm của nước và đuối nước, cách nhận biết và tránh xa các vùng nước nguy hiểm, đảm bảo sự an toàn của bản thân trước khi tham gia cứu người khác bị đuối nước. Mặc áo phao khi tham gia các phương tiện giao thông đường thủy v.v. để phòng tránh đuối nước xảy ra với bản thân ngay từ đầu.
• Kiến thức và kỹ năng sinh tồn khi bị đuối nước: Đuối nước vẫn có thể xảy ra đối với người biết bơi giỏi và đã có những phương án phòng tránh. Việc học cách nổi như ngửa người và đạp chân, việc không bơi ngược lại dòng rút v.v. giúp trẻ sinh tồn lâu hơn và có khả năng được cứu tốt hơn.
• Kỹ năng cứu an toàn: tri hô, kêu gọi người trợ giúp, đảm bảo sự an toàn cho bản thân trước khi cứu nạn nhân, cứu bằng những phương pháp an toàn từ trên bờ, không xuống nước và chạm trực tiếp vào nạn nhân.
• Kỹ năng sơ cấp cứu: Làm chủ các kỹ năng như Tư thế phục hồi và Hồi sinh tim phổi.

Những hướng dẫn trên được tham khảo từ các tài liệu của Surf Life Saving Services* và Bộ Giáo Dục- Đào Tạo. Bạn có thể học các kỹ năng này tại Chương trình đào tạo Sơ cấp cứu chuẩn quốc tế của Kỹ Năng Sinh Tồn SSVN tại: elearning.survivalskills.vn

*Surf Life Saving Services (SLSS) là tổ chức cứu hộ thủy nạn hàng đầu nước Úc với kinh nghiệm hơn 115 năm. Kỹ Năng Sinh Tồn SSVN là đối tác độc quyền của SLSS tại Việt Nam.

Hãy cùng chung tay bảo vệ trẻ em khỏi nguy cơ đuối nước!